RZEMIOSŁO W ZAMOŚCIU
Początki zamojskiego rzemiosła sięgają XVI wieku, kiedy to Jan Zamoyski pragnąc szybko zaludnić miasto prowadził akcję werbunkową, polecając pisać listy do miast polskich, w których wzywał do osiedlania się w Zamościu rzemieślników różnych gałęzi produkcji. Nowo przybyłych rzemieślników kanclerz otaczał troskliwą opieką i swoją powagą kanclerską, udzielając im pożyczek pieniężnych, niezbędnych do zagospodarowania się w nowym mieście.
Początkowy rozwój i struktura rzemiosła była związana i przystosowana do potrzeb mieszkańców, dlatego też najliczniej reprezentowane było rzemiosło spożywcze i odzieżowe. Dobrze zagospodarowane zaplecze rolnicze sprzyjało rozwojowi przetwórstwa roślinnego i zwierzęcego; olejarstwa, mydlarstwa oraz wyrobu świec. Z budową miasta wiąże się większe zróżnicowanie i liczebność rzemiosł drzewnych, ceramiczno-budowlanych, a także metalowych. Położenie Zamościa na szlaku handlu bydłem i skórami spowodowało rozwój rzemiosł skórniczych (kuśnierstwa i szewstwa).
Zamość po dziesięciu latach od wydania dokumentu lokacyjnego był już prawie całkowicie zabudowany i zaludniony. W 1591 r. liczył już ponad tysiąc mieszkańców, w tym ponad 113 rzemieślników. Pomyślny rozwój miasta na przełomie XVI i XVII wieku sprzyjał wzrostowi zaludnienia tym bardziej, że położone ono było na skrzyżowaniu szlaków handlowych wschodniej i zachodniej Europy. Proporcjonalnie do zwiększania się liczby mieszkańców zwiększała się liczba rzemieślników. Ze 113 w 1591 do 208 w roku 1657. Różnicowaniu się produkcji i zwiększaniu liczby rzemieślników towarzyszył rozwój organizacji cechowej. Już w latach 1588 – 1622 powstało 13 cechów, obejmujących najliczniejsze grupy podstawowych gałęzi produkcji rzemieślniczej. Najwcześniej powstałe Cechy: rzeźników, szewców, kuśnierzy, ślusarzy, sukienników, garncarzy, rymarzy, krawców, stolarzy, kowali, piekarzy i inne.
Na skutek rozbiorów Polski ( 1772 -1821) miasto straciło dotychczasowe funkcje gospodarczej i przekształciło się w twierdzę. Zostało odcięte od swego dotychczasowego zaplecza gospodarczego, co w konsekwencji doprowadziło do upadku produkcji rzemieślniczej. Działania wojenne, pożary i epidemie hamowały działalność rzemieślników zamojskich. Nastąpiła pauperyzacja rzemiosła i rozwój drobnej produkcji pozacechowej, przez co zmniejszyło się zapotrzebowanie na artykuły produkcji rzemieślniczej. Ten trudny okres w dużym stopniu niweczyły działalność gospodarczą znacznej części rzemieślników zamojskich.
W początkach XIX wieku zaszły istotne zmiany w strukturze rzemiosła polegające na zmniejszeniu zróżnicowania produkcji rzemieślniczej. Według statystyk w latach 1821 – 1828 działało tylko 30 warsztatów rzemieślniczych. Wzrost produkcji przemysłowej spowodował, że niektóre rzemiosła dotąd towarowe takie jak np. metalowe stały się rzemiosłami o charakterze usługowym. Inne rzemiosła stawały się domeną produkcji fabrycznej.
Produkcja rzemieślnicza Zamościa przez dwa wieki nie uległa widocznemu zróżnicowaniu, uzależniona była przede wszystkim od potrzeb mieszkańców. Prężniej rozwijała się branża spożywcza ( piekarstwo, rzeźnictwo, piwowarstwo) oraz tekstylno – odzieżowa i skórnicza. W związku z dużym zapotrzebowaniem regionu na wyroby odzieżowe nastąpił znaczny rozwój kuśnierstwa, garbarstwa, kotlarstwa i bednarstwa. Rzemiosło zamojskie na przełomie XIX i XX wieku przeżywało wiele trudnych chwil związanych z wydarzeniami wojennymi ówczesnych czasów. Jednak ani trudności wojenne, czy też późniejsze powojenne nie były w stanie zniszczyć silnych tradycji rzemiosła i jego historii.
W wolnej Polsce ...
Rok 1989 był rokiem przemian gospodarczych, wprowadzono tak zwaną "wolność gospodarczą", efektem czego było wystąpienie większości rzemieślników z Cechów. Jak pokazuje przeszłość nie był to proces właściwy i do końca przemyślany. W wyniku tych działań znacznie ograniczono funkcjonowanie samorządu rzemieślniczego przez co został on poważnie osłabiony. Rzemieślnicy, dawni członkowie Cechów rozproszyli się w swojej działalności i starali się sami, indywidualnie funkcjonować na rynku gospodarczym, niejednokrotnie nie wytrzymując tempa i rozwoju nierównej konkurencji.
W 2006 roku Cech Rzemiosł Różnych w Zamościu decyzją Walnego Zgromadzenia Członków zmienił nazwę na Cech Rzemieślników i Małych Przedsiębiorców w Zamościu, a w 2010 nastąpiła ponowna zmiana nazwy na Cech Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorczości w Zamościu, która obowiązuje do chwili obecnej. Cech w Zamościu ma swoją siedzibę przy ul. Ormiańskiej 1 na Starym Mieście w niedalekim sąsiedztwie zamojskiego ratusza i władz miasta Zamość. W 2015 roku w budynku Cechu przeprowadzono gruntowny remont elewacji, który znacznie zmienił zewnętrzny wizerunek siedziby Cechu.
Obecnie Cech i zrzeszeni w nim rzemieślnicy biorą czynny udział w życiu kulturalnym i gospodarczym miasta Zamość i regionu zamojskiego. Aktywnie uczestniczą w organizowaniu wydarzeń promujących historię miasta i jego tradycję. W 2013 roku decyzją biskupa Mariana Rojka do pełnienia funkcji opiekuna rzemiosła zamojskiego został wyznaczony ks. Julian Brzezicki - duszpasterz rzemieślników diecezji zamojsko - lubaczowskiej.
Zgodnie ze Statutem Cech jako organizacja rzemieślnicza między innymi reprezentuje interesy zrzeszonych członków, sprawuje nadzór nad procesem przygotowania zawodowego pracowników młodocianych, prowadzi szeroko rozumiane doradztwo, szkolenia i kursy zawodowe.
Ideą przyświecającą cechowej działalności rzemieślniczej jest prosta zasada mówiąca o tym, że pojedynczy rzemieślnik nie jest w stanie wypracować korzystnych warunków do prowadzenia swojej działalności, ma słabszą pozycję na rynku, mniejszy dostęp do informacji i wiedzy na temat zachodzących zmian, a grupa rzemieślników zorganizowana i skupiona w organizacji cechowej staje się silnym partnerem dialogu z różnymi instytucjami, zarówno na szczeblu lokalnym jak i krajowym i potrafi wspólnie wypracować korzystne rozwiązania gospodarcze, stanowiące bazę umożliwiającą wzajemną wymianę wiedzy i doświadczeń oraz zdobywania nowych kwalifikacji i kompetencji niezbędnych do rozwoju działalności.
Opracował P. Juśkiewicz
